Sorgo dwubarwne Nasiona (Sorghum Bicolor)

Sorgo dwubarwne Nasiona (Sorghum Bicolor)

Cena za opakowanie 10 nasion.

Sorgo dwubarwne, sorgo zwyczajne, sorgo cukrowe, sorgo murzyńskie, sorgo japońskie, sorgo zwisłe (Sorghum bicolor (L.) Moench) – gatunek roślin należący do rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Pochodzi z Afryki i do dzisiaj rośnie dziko w całej niemal Afryce. Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenił się w innych regionach świata i obecnie rośnie dziko także w Indiach, Australii, Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej. Ponadto jest uprawiany w wielu krajach świata o klimacie tropikalnym i podzwrotnikowym, a także w cieplejszych regionach o klimacie umiarkowanym.

Systematyka i nazewnictwo

Po raz pierwszy w 1753 r. Karol Linneusz w Species Plantarum wyróżnił gatunki Holcus saccharatus i Holcus sorghum. Conrad Moench w 1794 r. scalił je w jeden gatunek – Sorghum bicolor. Taksonomią tego gatunku zajmowało się wielu botaników, opisano go pod wieloma nazwami naukowymi, a w jego obrębie wydzielono wiele podgatunków, odmian i form. W ramach projektu The Plant List uporządkowano całe nazewnictwo tego gatunku. Wszystkie podgatunki, odmiany i formy (z wyjątkiem Sorghum bicolor var. charisianum (Busse & Pilg.) Snowden) zostały uznane za synonimy. Obecnie Sorghum bicolor ma około 320 synonimów^[4].

Niektóre synonimy:

• Sorghum cernuum (Ard.) Host – sorgo zwisłe
• Sorghum durra (Forssk.) Trab. – sorgo durra
• Sorghum japonicum (Hack.) Roshev. – sorgo japońskie
• Sorghum saccharatum (L.) Moench – sorgo cukrowe
• Sorghum vulgare Pers. – sorgo zwyczajne
• Sorghum vulgare var. durra (Forssk.) F.T.Hubb. & Rehder – sorgo murzyńskie

Morfologia

Pokrój

Trawa o wysokości do 5 m i wzniesionych, wyprostowanych źdźbłach. Z jednego systemu korzeniowego wyrasta jeden lub kilka pędów^[5].

Liście

O długości 35-135 cm i szerokości 1,5-13 cm, obejmujące łodygę pochwą liściową. W dolnej części są wzniesione, potem odginające się w dół. Blaszka liściowa często falista o lancetowatym wierzchołku. Pokryte są woskowym nalotem. U nasady są zwykle wybarwione na czerwono i posiadają krótkie, białe włoski. Języczek liściowy ma długość ok. 2 mm i orzęsioną górną krawędź^[5].

Korzenie

Wiązkowe. Główna masa korzeniowa znajduje się na głębokości do 90 cm, ale czasami korzenie mogą dochodzić na głębokość do 1,5 m. W poziomie system korzeniowy rozprzestrzenia się w kole o średnicy ok. 3 m^[5].

Kwiaty

Zebrane w szczytową, złożoną wiechę o długości do 60 cm. Składa się ona z kłosków wyrastających po 2-3 na szczytach gałązek. W kłoskach znajdują się kwiaty obupłciowe, kwiaty męskie lub kwiaty sterylne. Mają długość 3-10 mm i wyrastają bez szypułek, bezpośrednio na osi kłoska. Wyposażone są w dwie długie plewy o niemal jednakowej długości; wyższa ma 6-18 nerwów. Słupek z pierzastymi znamionami^[5].

Owoc

Otoczone częściowo plewami zaokrąglone ziarniaki o średnicy 4-8 mm^[5].

Historia uprawy

Sorgo zalicza się do zbóż i jest jedną z najważniejszych roślin uprawowych na świecie^[5]. Szczególnie duże znaczenie ma dla ludności w strefie międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej^[6]. Prawdopodobnie sorgo zaczęto uprawiać w Etiopii około 3-5 tys. lat p.n.e., ale pewne dowody o jego uprawie mamy dopiero z okresu około 1000 lat p.n.e. Z południowo-wschodniej Afryki sorgo rozprzestrzeniło się wzdłuż handlowych szlaków lądowych i szlakami morskimi w całej Afryce oraz na Bliskim Wschodzie, w Indiach i Chinach^[5]. Malowidła na ścianie pałacu Sennacheryba w Niniwie świadczą, że znane było w Babilonie w VIII wieku p.n.e. Było powszechnie uprawiane w starożytnym Egipcie i Palestynie^[6]. Do Ameryki Północnej dostało się wraz z transportem niewolników. Do uprawy komercyjnej zostało wprowadzone w Ameryce Półn. pod koniec XIX wieku, później w Ameryce Południowej i Australii. Obecnie uprawiane jest bardzo wiele kultywarów sorga^[5].

Zastosowanie

• Z ziarniaków sorga otrzymuje się mąkę i kaszę. Kaszę spożywa się po ugotowaniu, z mąki robi się placki, naleśniki, kuskus i pierogi. Do celów kulinarnych zwykle używa się odmian o białym ziarnie^[5] (znanych pod handlową nazwą dari). Sorgo nadaje się na dietę bezglutenową^[5].
• Z mąki lub utłuczonego sorga poddanego fermentacji w Afryce sporządza się nieprzeźroczyste piwa i inne napoje alkoholowe. Używa się do tego celu odmian o czerwonych i brązowych nasionach. W Chinach z sorga robi się ocet i destyluje wysokoprocentowy alkohol (baijiu)^[5], w tym bardzo znane gatunki Maotai i Erguotou.
• W starożytności ziarna sorga dodawano jako domieszkę do mąki pszennej lub jęczmiennej podczas wypieku chleba^[6].
• Ziarniaki sorga są dobrą paszą dla zwierząt: świń i kur. W tym celu uprawia się duże ilości sorga w USA, krajach Ameryki Południowej i Środkowej, w Australii, Chinach i Indiach. Pędami pozostałymi po młocce karmi się bydło i robi z nich kiszonkę^[5].
• Łodygi słodkich odmian sorga są przez miejscową ludność żute. W USA wytwarza się z nich słodki syrop^[5].
• Kilka niejadalnych odmian sorga uprawia się wyłącznie dla pozyskania czerwonego barwnika znajdującego się w pochwach liściowych i sąsiednich odcinkach źdźbła. W Afryce barwnika tego używa się do farbowania koziej skóry, ale także mat, tkanin, pasków liści palmowych i traw użytych do sporządzania tkanin i wyrobów wikliniarskich, farbowania ozdobnych tykw i wełny. Tkaniny w których dominują kolory pochodzące z sorgo były znane jako "ifala". W Beninie barwnika używa się do malowania ciał i farbowania serów. W XIX wieku czerwony barwnik z sorga eksportowany był do Europy. Z sorga w Beninie i południowo-zachodniej Nigerii produkuje się również fioletowy barwnik używany przez Joruba do farbowania masek podczas tańców^[5].
• W Europie i Ameryce Północnej z wiech sorga sporządza się miotły. Wykorzystuje się w tym celu odmiany o bardzo długich kwiatostanach^[5].
• Z odpadów po wymłóceniu nasion wytwarza się pokrycia dachowe, ogrodzenia, tkaniny, biopaliwa, papier pakowy, płyty pilśniowe^[5].
• Z mąki sorgowej wytwarza się klej używany do sklejania warstw sklejki^[5].
• W tradycyjnej medycynie afrykańskiej sorgo jest używane przy leczeniu zapalenia wątroby, a wywar z mieszaniny liści i wiech sorga i innych roślin jest używany do leczenia anemii^[5].

Wartości odżywcze

W 100 g ziarna sorgo znajduje się^[5]:

• 9,2 g wody,
• 11,3 g białka, w tym: tryptofan 124 mg, lizyna 229 mg, metionina 169 mg, fenyloalanina 546 mg, treonina 346 mg, walina 561 mg, leucyna 1491 mg i izoleucyna 433 mg,
• 3,3 g tłuszczu, w tym: kwas linolowy 1305 mg, kwas oleinowy 964 mg i kwas palmitynowy 407 mg,
• 74,6 g węglowodanów, głównie skrobi zawierającej zazwyczaj 70-80% amylopektyny i 20-30% amylozy, ale są typy, które zawierają 100% amylopektyny i inne, zawierające do 62% amylozy,
• sole mineralne: Ca 28 mg, P 287 mg, Fe 4,4 mg,
• witaminy: witamina B₁ 0,24 mg, witamina B₂ 0,14 mg, witamina B₃ 2,9 mg. Brak witaminy C.

Ziarna sorga nie zawierają glutenu. Część białek stanowią nieprzyswajalne dla człowieka prolaminy, w rzeczywistości przyswajalne białko stanowi 8-9%. Na wartość odżywczą ziaren sorga wpływa też ilość zawartego w nich garbnika taniny. Istnieją kultywary o małej ilości taniny lub w ogóle jej pozbawione, zwane białym sorgiem, charakteryzujące się większą wartością odżywczą dorównującą ziarnu kukurydzy. Istnieją też kultywary o dużej zawartości taniny, zwane brązowym sorgiem, mające mniejszą wartość odżywczą. Brązowe kultywary sorga są jednakże też uprawiane, szczególnie w Afryce, gdyż charakteryzują się większą odpornością na owady, choroby grzybowe, ptaki i kiełkowanie nasion w wiechach. Łuskanie, blanszowanie lub moczenie ich ziarniaków w roztworach alkalicznych znacznie zmniejsza w nich ilość garbników^[5].

Udział w kulturze

Sorgo nie jest w Biblii wymienione z nazwy, jednakże badacze roślin biblijnych uważają, że występuje ono w niektórych opisach biblijnych. N. Hepper uważa, że berło, które wręczyli Jezusowi naigrywający się z niego żołnierze było źdźbłem i wiechą sorga z ubiegłorocznych zbiorów (Mt 27,29-30 i Mk 15,19), a N. H. Moldenke, A. L. Moldenke, że było trzciną, którą pojono Jezusa na krzyżu (Mt 27,48, J 19,29, Mk 15,36)^[6].