Nasiona Żywokost lekarski (Symphytum officinale)

Nasiona Żywokost lekarski (Symphytum officinale)

Cena za opakowanie 5 nasion.

Żywokost lekarski (Symphytum officinale L.), zwyczajowo nazywany także kosztywałem – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny ogórecznikowatych. Występuje w Europie, z wyjątkiem południowych krańców, w środkowej Azji, na Syberii, w Azji Mniejszej. Zawleczony do Ameryki Północnej. W Polsce jest rośliną pospolitą na terenie całego kraju.

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, kanciasta, o wysokości do 100 cm, w górnej części rozgałęziająca się, cała szorstko owłosiona, pusta.

Liście

Ulistnienie skrętoległe, liście duże, o podługowato-lancetowatym kształcie, zaostrzone, długości do 25 cm, całobrzegie. Niemal wszystkie liście siedzące, zbiegają po łodydze wzdłuż całego międzywęźla. Mają wyraźną nerwację na dolnej stronie i całe są szorstko owłosione.

Kwiaty

Fioletowopurpurowe, rzadziej białe lub kremowe, na krótkich szypułkach, zebrane w zwisły kwiatostan typu sierpik. 5-krotne kwiaty mają długość 1–2 cm. Kielich trwały, zrosłodziałkowy. Korona o dzwonkowatym kształcie i brzegu odwiniętym na zewnątrz. Gardziel korony początkowo jest całkowicie zamknięta przez osklepki o długości równej długości pręcików, po przekwitnięciu rozchyla się. Pręciki w liczbie 5 są przyrośnięte nitkami do korony, słupek jeden, górny z czterodzielną zalążnią i prostą szyjką wystającą poza koronę.

Owoc

Rozłupnia rozpadająca się na 4 rozłupki, drobno pomarszczone i przyrośnięte do dna kielicha.

Korzeń

Gruby, pionowy, silnie rozgałęziający się, czarnofioletowego koloru, osiąga długość 30 cm.

Biologia

Rozwój

Bylina. Kwitnie od maja do czerwca. Pręciki i słupek dojrzewają równocześnie, kwiaty są samopylne, lub zapylane przez owady. Roślina miododajna. Do nektaru, znajdującego się na dnie kwiatowym dostać się mogą wyłącznie owady o długim aparacie gębowym, przepychając go przez szparę utworzoną z pylników i osklepek. Trzmiel ziemny nie mogący dostać się tą „legalną” drogą do nektaru, wygryza często szparki w dolnej części korony, nie biorąc udziału w zapylaniu, z wykonanych przez niego otworów korzystają również pszczoły^[2].

Siedlisko

Obrzeża jezior i strumieni wolno płynących, mokre łąki, zarośla, rowy, podmokłe lasy. Rośnie na żyznych i wilgotnych glebach (torfowe, glejowe). Hemikryptofit.

Roślina trująca

Korzeń zawiera mieszaninę szkodliwych alkaloidów, m.in. cynoglossynę, echidyninę, konsolicynę, symfytinę.

Mieszaniec

Gatunek tworzy mieszańca z żywokostem szorstkim – Symphytum × upplandicum, uprawianego jako roślina ozdobna^[3].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

• Surowiec zielarski: Korzeń żywokostu (Radix Symphyti syn. Radix Consolidae) o ciemnobrunatnej, niemal czarnej, podłużnie głęboko bruzdowanej powierzchni i wrzecionowatym kształcie. Przełam korzenia jest rogowaty, białawy, niekiedy lekko brunatnawy. Wymagana zawartość alantoiny powyżej 0,7%^[6]. Korzeń żywokostu jest surowcem częściowo śluzowym. Zawiera 10–15% śluzu oraz inne polisacharydy, do 1,5% alantoiny, do 6,5% garbników, skrobię, fruktany, asparaginę, β–sitosterol, aminokwasy, ślady olejku eterycznego i sole mineralne z dużą ilością krzemu. Zawiera ponadto alkaloidy pirolizydynowe w ilości do 0,32%, wśród nich: symfytynę, echimidynę, likopsaminę, lasiokarpinę (0,0058%) i N-tlenek heliosupiny.
• Działanie: Ze względu na zawartość hepatotoksycznych alkaloidów pirolizydynowych, nie stosuje się wewnętrznie, z uwagi na możliwość śmiertlenego zatrucia^[7]. Surowiec lub jego wyciągi wywierają po podaniu doustnym korzystny wpływ na błony śluzowe żołądka i jelit. Działają ściągająco, powlekająco i regenerująco. Pod ich wpływem następuje zmniejszenie lub zahamowanie mikrokrwawień z uszkodzonych naczyń włosowatych w przewodzie pokarmowym oraz stanu zapalnego, ułatwienie bliznowacenia ubytków spowodowanych wrzodem trawiennym. Hamują również proces zanikowy błon śluzowych żołądka i jelit u osób w wieku podeszłym. Wykazano doświadczalnie, że pod wpływem wyciągów z żywokostu następuje zwiększenie liczby leukocytów obojętnochłonnych oraz pobudzenie mechanizmów obronnych, wyrażające się m.in. przyspieszonym wypełnianiem ubytków kostnych po złamaniach. Obecnie zaniechano stosowania wewnętrznego ze względu na niepożądane działania uboczne, które mogą wystąpić w związku z zawartością niewielkiej ilości alkaloidów. Możliwe jest stosowanie zewnętrznie do okładów i kataplazmów. Stosowanie żywokostu na skórę uszkodzoną ułatwia tworzenie się ziarniny w ubytkach skórnych (rany, owrzodzenia troficzne) oraz naskórka. Wieloletnie obserwacje wykazały, że proces ten zależy w dużym stopniu, lecz nie całkowicie, od obecności alantoiny, gdyż maści lub zasypki zawierające jako główny związek alantoinę, są z reguły mniej skuteczne niż wyciągi z korzeni żywokostu. Podobnie korzystne działanie na błony śluzowe stwierdzono stosując wyciągi z żywokostu do płukania jamy ustnej i gardła.
• Działania niepożądane: Wykrycie obecności alkaloidów pirolizydynowych w omawianym surowcu zmieniło poglądy na wartość leczniczą żywokostu i nakazało dużą ostrożność w jego stosowaniu. Stwierdzono bowiem, że alkaloidy pirolizydynowe odznaczają się wysoką toksycznością. Długotrwałe ich podawanie powoduje stopniowe i początkowo nieuchwytne uszkodzenie miąższu wątroby, objawiające się powiększeniem jego komórek, ogniskowymi zwłóknieniami, przerostem tkanki w przewodach żółciowych i wreszcie marskością wątroby. Uszkodzona wątroba staje się podatna na różne inne czynniki mutagenne i dość często dochodzi do powstania raka wątrobowokomórkowego. Również w płucach tworzą się analogiczne uszkodzenia, których konsekwencją może być pojawienie się w obrębie zrazików płatów płucnych zmian nowotworowych, zwykle gruczolaka. Ostatnio usiłuje się wyhodować odmiany żywokostu pozbawione tych alkaloidów.^{[potrzebny przypis]}
• Dawkowanie: Obecnie, po odkryciu toksycznych właściwości alkaloidów pirolizydynowych, wydano w Polsce całkowity zakaz stosowania w celach leczniczych żywokostu, zaniechano produkowania odpowiednich preparatów i dokonano zmian receptury niektórych mieszanek ziołowych, w skład których wchodził korzeń żywokostu. W krajach zachodnich, jak Niemcy, Francja oraz Włochy, nie stosuje się i nie produkuje preparatów doustnych z żywokostu, natomiast nadal wyrabia się przetwory do użytku zewnętrznego do chwili rozstrzygnięcia, czy ta droga podawania jest dostatecznie bezpieczna. Należy dodać, że zostały wycofane z użycia również inne rośliny zawierające alkaloidy pirolizydynowe, a dotąd traktowane w Polsce i w Europie Zachodniej jako lecznicze, jak ostrzeń pospolity (Cynoglossum officinale), starzec zwyczajny (Senecio vulgaris) oraz gatunki pokrewne.
• Zbiór i suszenie: Zbiór z upraw lub ze stanu naturalnego następuje jesienią drugiego lub wczesną wiosną trzeciego roku wegetacji rośliny. Oddziela się całe organy podziemne, oczyszcza z resztek części nadziemnych, myje, odcina pojedyncze zdrowe korzenie i suszy w temperaturze nie wyższej niż 50 °C.

Roślina ozdobna

Bywa uprawiany jako roślina ozdobna (strefy mrozoodporności 5-10)^[8].

• Sow from March to June in a seed-bed or in pots indoors.  The seed benefit from being placed in a chilled environment (fridge) for 14-28 days to activate the seed prior to sowing, hence improving germination rates.
• Sow seeds thinly, 12mm (½in) deep in drills 30cm (12in) apart. Can also be sown in pots or trays under glass and transplanted.
• Transplant when large enough to handle to 60cm (2ft) apart between plants.
• Keep well-watered until established.  Leaves can be cut regularly throughout the summer and autumn.